Beth yw'r menopos?

• Mae'r menopos yn effeithio ar bob menyw neu berson a gofrestrwyd yn fenyw ar adeg eu geni.
• Fel arfer, y menopos yw'r adeg pan fydd y mislif wedi gorffen ers 12 mis yn olynol.
• Yn fwyaf cyffredin yn y DU yw ei brofi tua 51 oed, ond gall effeithio ar bobl unrhyw oed o ganlyniad i gyflyrau iechyd eraill.
• Y perimenopos yw'r adeg cyn y menopos llawn, pan fo'r hormonau'n dechrau amrywio a'r mislif yn dechrau newid. Gall y cyfnod hwn amrywio o ran hyd, o fisoedd i flynyddoedd.

Bydd menywod tua 45-55 oed yn profi gostyngiad naturiol yn eu hormonau atgenhedlu, gan arwain yn y pen draw at adeg pan ddaw eu mislif i ben, a gellir disgwyl rhai symptomau'n gysylltiedig â hynny.

Rhai o symptomau mwyaf cyffredin y menopos yw gorbryder ac iselder, pyliau poeth, chwysu yn y nos, magu pwysau, acne a phroblemau gyda'r croen, blinder a phroblemau cysgu, libido isel, colli gwallt, croen sych a sychder yn y wain – ond gallai llawer o symptomau eraill ddigwydd hefyd.

Nid yw'n normal i symptomau'r menopos darfu'n fawr neu beri gofid, ac ni ddylid edrych arnynt fel pethau i'w dioddef. Os bydd symptomau'n dechrau eich poeni neu effeithio ar eich bywyd bob dydd, mae'n bryd gofyn am gyngor meddygol.

Mae'n werth nodi nad yw prawf gwaed sy'n gallu diagnosio'r menopos yn cael ei argymell i'r rhan fwyaf o fenywod o oedran cyfartalog y menopos oherwydd bydd hormonau cyfredol y corff yn amrywio lawer yn ystod cyfnod y peri-menopos pan nad yw'r mislif wedi gorffen yn llwyr eto.

Fel arfer, gellir defnyddio HRT (therapi amnewid hormonau) i drin symptomau'r menopos. Gan ddibynnu ar amgylchiadau'r unigolyn, anghenion meddygol a dewisiadau, gallai'r opsiynau gynnwys patsh estrogen, chwistrell, jel neu fewnblaniad, coil Mirena, neu dabledi progesteron.

Ar hyn o bryd, ni fydd amnewid hormonaidd testosteron yn cael ei gynnig oni bai fod menyw yn dweud bod ganddi lefel isel o libido (awydd rhyw) ond mae astudiaethau'n cael eu cynnal i weld a allai testosteron helpu gyda symptomau eraill hefyd, fel diffyg egni a hwyliau isel.

Mae rhagor o wybodaeth am symptomau'r menopos ar gael ar wefan GIG Cymru yma (saesneg yn unig).

Beth rydym ni'n galw amdano?

Ein nod cyffredinol yw cynyddu ymwybyddiaeth o arwyddion a symptomau'r menopos a sicrhau bod y rhai sy'n ei brofi yn gallu cael mynediad at y cymorth a'r gofal iechyd angenrheidiol yng Nghymru.

Bydd y menopos yn effeithio ar bob menyw neu berson a gofrestrwyd yn fenyw ar adeg ei eni. I rai ohonynt, gall yr effeithiau eu gwanhau'n gorfforol, emosiynol a seicolegol. Mae aelodau FTWW (a sawl un arall) yn dweud eu bod yn cael problemau cysgu; maent yn aml yn profi tarfu ar gwsg gan effeithio ar eu llesiant yn ystod y dydd wedyn. Yna, bydd hyn yn effeithio ar eu galluoedd gwybyddol (a elwir yn 'ymennydd niwlog'), fel ei bod yn fwy anodd gweithredu a chyflawni tasgau cyffredin yn ystod y dydd, fel gwaith, gofalu am y teulu neu'r cartref.

Mae'r menopos yn digwydd yn fwyaf cyffredin rhwng 45 a 55 oed, ond efallai fod sawl rheswm pam fyddai menywod iau yn profi'r menopos (fel llawdriniaeth i dynnu eu croth (wterws) a'r ofarïau, triniaethau meddygol i atal yr ofarïau rhag gweithio, neu anghydbwysedd hormonaidd sy'n achosi menopos cynnar).

Yn y rhan fwyaf o achosion, gall symptomau'r menopos gael eu lleihau drwy amnewid hormonau (estrogen, progesteron a thestosteron) os yw'r person yn dewis, ond mae newidiadau i ffordd o fyw hefyd yn gallu cefnogi llesiant, fel deiet, ymarfer corff, therapïau siarad fel CBT (therapi ymddygiadol gwybyddol).

Felly, rydym ni'n galw am y canlynol:

• Mwy o ymwybyddiaeth o'r menopos ymysg y cyhoedd, cleifion a darparwyr gofal iechyd
• Mwy o ymchwil i'r menopos
• Cymorth gwell a thecach mewn gofal sylfaenol (Meddygaeth Deulu)
• Mynediad gwell at wasanaethau arbenigol ar gyfer y menopos ledled Cymru

Yng Nghymru, mae llawer iawn o ddiffyg ymwybyddiaeth ac addysg am y menopos, felly mae llawer o bobl yn cael trafferth cael y cymorth a'r gefnogaeth angenrheidiol.

• Nid yw gweithwyr gofal iechyd proffesiynol â'r lefel ddigonol o addysg na hyfforddiant am y menopos.
• Er bod enwogion yn codi ymwybyddiaeth, rydym ni'n dal i glywed gan ein haelodau nad ydynt yn cael y gofal angenrheidiol gan eu meddyg teulu. Mae rhai o'n haelodau wedi dweud iddynt fynd at eu meddyg teulu fwy na 10 gwaith cyn iddynt gael y lefel angenrheidiol o gefnogaeth. Mae llawer yn dweud eu bod wedi gorfod gwneud gwaith ymchwil eu hunain i'w helpu i ddeall, olrhain, ac adrodd eu symptomau a beth allai fod angen i'w helpu.
• Yn y rhan fwyaf o achosion, dylai menywod gael cynnig HRT gan eu meddyg fel rhan o drafodaethau fel eu bod yn gallu gwneud penderfyniad ar sail gwybodaeth, ond yn rhy aml rydym yn clywed nad yw hyn yn digwydd. Mae llawer o fenywod yn dweud nad oes neb wedi cynnig HRT iddynt neu eu bod wedi cael eu gwrthod. Yn anffodus, mae llawer wedi dweud eu bod yn parhau i gael trafferth gyda'u symptomau a sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed.
• Mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod 1 ymhob 10 o fenywod yn gadael eu swyddi, yn lleihau eu horiau ac yn cael eu hanwybyddu pan fo cyfle yn eu gyrfa. Mae hyn yn golygu cost sylweddol i'r economi ac i'r menywod eu hunain. Yn ddelfrydol, dylai pob gweithle a diwydiant ddarparu ymwybyddiaeth o'r menopos a chymorth i'w gweithwyr benywaidd er mwyn iddynt allu parhau â'u gyrfaoedd.
• 'Mae diweithdra oherwydd symptomau'r menopos yn arwain at effaith economaidd o ryw £1.5 biliwn y flwyddyn, gyda thua 60,000 o fenywod yn y DU allan o waith oherwydd symptomau'r menopos' Economeg iechyd menywod: buddsoddi yn y 51 y cant | Conffederasiwn y GIG

Beth rydym ni wedi llwyddo i'w wneud?

Rydym ni wedi cynnal ymgyrchoedd helaeth i wella bywydau'r rhai sy'n profi'r menopos. Dyma amlinelliad o rai o'n llwyddiannau isod:

Storïau am y Menopos

Mae llawer o fenywod yn ei chael hi'n anodd trafod materion iechyd a chwilio am gymorth, hyd yn oed os yw'r materion iechyd yn cael effaith fawr ar eu bywydau.

Rydym ni'n gweithio gyda'n cymuned i ddatblygu adnoddau ac awgrymiadau i helpu menywod i godi llais, a darparu arweiniad i bobl sydd eisiau cefnogi eu hanwyliaid, ffrindiau, cydweithwyr neu gleifion sy'n byw â chyflyrau iechyd.

Dolenni a dogfennau defnyddiol

Canllawiau Hawdd eu Deall gan Anabledd Dysgu Cymru