Deall anabledd

Beth yw anabledd?

Yn ôl Cyfraith y DU, rydych chi'n anabl o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 os oes gennych chi amhariad corfforol neu feddyliol sy'n cael effaith negyddol sylweddol a hirdymor ar eich gallu i wneud gweithgareddau cyffredin bob dydd. Mae hyn yn cynnwys y rhai sy'n cael trafferth â materion iechyd corfforol a meddyliol cronig.

Yng Nghymru, rydym ni'n dilyn y Model Cymdeithasol o Anabledd, sy'n esbonio sut mai rhwystrau amgylcheddol, sefydliadol ac agweddol sy'n gallu gwneud pobl yn anabl a'u hatal rhag cymryd rhan mewn cymdeithas, nid o reidrwydd y cyflyrau neu'r amhariadau meddygol. Nid bod hynny'n golygu nad oes angen meddyginiaethau a thriniaethau ar bobl – ond ei bod hi weithiau'n anodd cael gafael ar y rheini a bod rhwystrau fel y rheini'n cael gwneud pobl yn anabl.

Nid yw llawer o bobl sy'n troi at FTWW am gymorth ar gyfer eu materion iechyd cronig hirdymor yn sylweddoli eu bod yn 'cael' eu galw eu hunain yn anabl, yn aml oherwydd bod llawer o stereoteipiau o sut beth yw anabledd.

I gael rhagor o wybodaeth am y Model Cymdeithasol o Anabledd, lawrlwythwch y Pecyn Cymorth oddi ar Anabledd Cymru yma (saesneg yn unig).

Beth rydym ni'n galw amdano?

Rydym ni'n ceisio grymuso ein cymuned i ddeall yn well beth yw ystyr y term 'anabledd', dysgu am y model cymdeithasol o anabledd, gwybod beth yw eu hawliau, a bod yn 'hyderus am anabledd'.

Yn aml, bydd aelodau FTWW yn dweud wrthym mai'r model meddygol sy'n tueddu i gael ei ddefnyddio mewn llawer o lefydd, gan gynnwys gweithleoedd a mannau clinigol. Sef pan fydd disgwyl i rywun yn sâl, neu â nam, newid eu hunain i ffitio i mewn i'r hyn sydd o'u cwmpas. Eu symptomau neu eu namau sydd 'ar fai' am nad ydynt yn gallu gwneud pethau.

Er ei bod yn wir fod symptomau fel poen a blinder yn gallu gwneud pethau'n anodd iawn i bobl, nid yw hynny'n golygu nad oes angen newidiadau eraill yn y gymdeithas yn ehangach. Yn wir, maen nhw'n gallu helpu i wneud rhai agweddau ar fywyd yn haws ac yn fwy cynhwysol.

Gall y model meddygol hefyd olygu, i'r rhai sydd heb nam 'gweladwy', nad yw eu symptomau a'u hanghenion yn cael eu deall bob amser nac yn cael eu cymryd o ddifri nes bydd diagnosis meddygol yn cael ei gadarnhau.

Mae tystiolaeth yn awgrymu bod hyn yn gallu effeithio'n anghymesur ar ferched, menywod a phobl a gofrestrwyd yn fenywod ar adeg eu geni, oherwydd yn aml mae oedi hir iawn cyn diagnosio'r cyflyrau iechyd y maent yn byw â nhw. Gall hyn olygu nad yw'r gofal, y gefnogaeth a'r addasiadau a allai fod yn angenrheidiol i'w helpu i gymryd rhan mewn bywyd ar gael iddynt.

Roedd Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wreiddio'r model cymdeithasol o anabledd mewn gwasanaethau cyhoeddus yn 2022, ond – fel y mae ein haelodau yn tystio iddo – mae ffordd bell i fynd o hyd.

I'r rhai sydd yn uniaethu fel anabl, maen nhw weithiau'n gweld nad ydy eu tystiolaeth yn cael ei pharchu. Rydym ni'n clywed gan fenywod sydd wedi cael eu herio gan bobl gan nad yw'r amhariadau sydd ganddynt yn weladwy bob amser a'u bod yn gorfod 'profi' eu bod yn anabl neu'n sâl drwy ateb llawer o gwestiynau busneslyd.

Weithiau, ni fydd cyflogwr yn ystyried gwneud 'addasiadau rhesymol' oherwydd nid ydynt yn deall nac yn cydnabod anghenion gweithwyr sydd heb ddiagnosis meddygol ffurfiol.

Mae'r materion hyn yn effeithio'n anghymesur ar fenywod a phobl o ryweddau ar yr ymylon oherwydd nad ydynt, yn hanesyddol, wedi cael eu credu neu gael eu cymryd o ddifri pan fyddan nhw'n siarad am symptomau neu drafferthion. Weithiau, maen nhw'n cael eu diystyru fel namau personoliaethol neu salwch meddwl – ond mae aelodau o gymuned FTWW hefyd yn dweud eu bod nhw'n cael trafferth cael cymorth ar gyfer iechyd meddwl.

Mae rhai yn dweud bod pobl o'u cwmpas wedi dweud wrthynt fod trallod meddyliol yn 'nodweddiadol o fenywod' oherwydd bod menywod yn 'fwy sensitif', yn 'gor-ymateb' neu'n 'hormonaidd'. Nid yw stereoteipiau fel hyn yn helpu a gallant atal menywod a phobl a gofrestrwyd yn fenywod ar adeg eu geni rhag cael y gofal neu'r addasiadau rhesymol sydd eu hangen arnynt. I rai, gall hyn olygu eu bod nhw'n cael trafferth cael mynediad at ofal iechyd, addysg, neu waith.

Beth rydym ni wedi llwyddo i'w wneud?

Rydym ni wedi gwneud gwaith ymgyrchu helaeth i godi ymwybyddiaeth o anabledd, y model cymdeithasol, ac anghyfiawnder ar sail anabledd a rhywedd. Dyma rai o'n llwyddiannau:

Storïau gan ein cymuned

Mae llawer o fenywod yn ei chael hi'n anodd trafod materion iechyd a chwilio am gymorth, hyd yn oed os yw'r materion iechyd yn cael effaith fawr ar eu bywydau.

Rydym ni'n gweithio gyda'n cymuned i ddatblygu adnoddau ac awgrymiadau i helpu menywod i godi llais, a darparu arweiniad i bobl sydd eisiau cefnogi eu hanwyliaid, ffrindiau, cydweithwyr neu gleifion sy'n byw â chyflyrau iechyd.

Dolenni a dogfennau defnyddiol